رویکردهای مختلف از مفهوم «ولایت» در تاریخ اندیشه سیاسی شیعه

همایش بین المللی ظرفیت انقلاب اسلامی، کارآمدی و کارنامه نظام جمهوری اسلامی ایران

چکیده

مفهوم «ولایت» به عنوان مبنای حکومت شیعی، در اندیشه شیعه از بار معنایی وسیع و در عین حال از رویکردهای متفاوتی برخودار بوده است. در این مقاله به تبیین چهار رویکرد از مفهوم « ولایت » در سیر تاریخی اندیشه سیاسی شیعه و در سه دوره متقدم، میانه و معاصر پرداخته ایم که عبارتند از؛1. دوره متقدم؛  «ولایت فقهی» که از سوی فقهای متقدم مطرح شده و به نوعی قلمرو جداگانه ای از سیاست دارد البته نه به معنای سکولار، و دوران تقیه و مصلحت اندیشی است،2.دوره میانه؛ «ولایت عرفانی و صوفیانه»و به تعبیری «مرشد، نایب مجتهد» که محصول تفکر دوران صفویه است که در دوران تاسیس اولین حکومت شیعی شکل گرفت و البته از نظر ایدئولوژیکی و وسعت بازتاب، محدود بود.3.دوره معاصر؛ « ولایت کلامی- فقهی » یا همان « ولایت فقیه» که حاصل اندیشه امام خمینی و مبنای ایجاد انقلاب اسلامی و تاسیس حکومت اسلامی بوده و هدفش شکل دهی حکومت فراگیر شیعی، و دستاورد و بازتاب آن، جهانی می باشد و نهایتا «ولایت امت» که برگرفته از آرای شمس الدین است که نگرشی غرب مآبانه دارد و منطقه الفراغ سیر فقهی است. در پایان به تناسب هررویکرد، به بازخوردهای هر رویکرد در جامعه شیعه و دیگر جوامع پرداخته ایم. نتیجتا،رویکرد امام خمینی از مفهوم «ولایت » بهترین و تاثیرگذارترین رویکرد از مفهوم «ولایت» دانسته شد که علاوه بر تاسیس نظام وحکومت دینی، فضای صدور و بازتاب انقلاب را در جوامع دیگر حتی جوامع غیر مسلمان، بر اساس دو مولفه «تفکرات دینی» و  «استکبار ستیزی» ایجاد کرده است.

بهمن 1397